Tezek Evler

1 Mayıs 2019

Projenin fikir babası ve yürütücüleri Aysun ve Murat Sökmen çifti ile uzun zamandır Türkiye’de yaşayan Mimar ve Doğal Yapı Uzmanı Matthieu Pedergnana. Ekipte Mimar Betül Ergün, Mimar Ese Aslan da var. Daha önce bu ekibe başka isimler de katılıp faaliyetlerde görev almış.

Çevreye herhangi bir zararlı etkisi olmayan, düşük maliyetli ve doğal kaynaklar kullanılarak yapılan evlere olan istek son zamanlarda artmaya başladı. Benzer düşüncelerle yola çıkan bir grup şehir sakini de bu yönde ilk adımı attı ve tezekten, kerpiçten evler inşa etti. Üstelik bu evlerin temelinden çatısına kadar her şey hem doğal hem de geri dönüştürülmüş malzemelerden oluşuyor. Projenin fikir babası ve yürütücüleri Aysun ve Murat Sökmen çifti ile uzun zamandır Türkiye’de yaşayan Mimar ve Doğal Yapı Uzmanı Matthieu Pedergnana. Ekipte Mimar Betül Ergün, Mimar Ese Aslan da var. Daha önce bu ekibe başka isimler de katılıp faaliyetlerde görev almış. İşte bu ekip Sökmen ailesinin çiftliğinde 2016’dan bu yana saman balyası, kerpiç ve tezeklerden doğal evler yapıyor.

Şehrin karmaşasından kaçıp doğal hayata sığınmak isteyenlere, mimarlık, inşaat mühendisliği öğrencilerine ya da doğal yapı meraklılarına eğitim veriyor, birlikte ev inşa ediyorlar. Projenin asıl amacı, toprağın fakirleşmesini ve kaynakların aşırı kullanımını önlemek. Bu sebeple bina yapımında doğal ve yerel malzemelerin dayanıklı ve kolay uygulanabilir olduğunu göstermek istediler. 2016 yılında malzemeleri, yapı sistemlerini, tasarımı ve çalışan site organizasyonu avantajları ve dezavantajlarını test etme amacıyla 3 örnek ev yapılmasına karar verilmiş. Bu evler atölyeler sayesinde gönüllüler tarafından 8bin100 Projesi hakkında etrafa bilgi yayma ve ekolojik tasarım ve doğal kaynakların kullanımını daha yaygın hale getirme amacıyla yapılmış. Evlerin her biri gönüllü ekipler tarafından inşa edilmiş. Saman, toprak, doğal gübre, geri dönüştürülmüş araba lastiği, ahşap ve saz gibi malzemelerin kullanıldığı yapılarda saman balyası, şerbetli saman, kerpiç, toprak çuval gibi farklı yapım teknikleri ve ahşap yapı iskeleti, saz çatı ile doğal sıva teknikleri uygulanmış.

8BİN100 PROJESİ

Peki bu proje nasıl başladı? TezekEvler’in tüm detaylarını proje yürütücüsü Matthieu Pedergnana’ya sorduk. Geridönüşüm Ekonomisi Dergisi’ne konuşan Pedergnana’nın açıklamaları şöyle…

Proje nasıl başladı?

Tezek Evleri Kampusu, 8bin100 Eko-topluluğu projesinin bir parçası olarak ben ve Aysun-Mehmet Sökmen tarafından 2015 yılından beri geliştirdiğimiz bir projedir.

Aysun ve Mehmet Sökmen, yerel malzemeler ve yerel atıkları kullanarak doğal evler tasarımı ve yapımı için beni Gündönümü Çiftliği’ne davet etmişlerdi. TezekEvleri Kampüsü’nde 6 aydan 2 seneye kadar varan periyodlarda yardımcı olan bir ana inşaatçı ekibi ile çalışıyoruz. Şu an için, ekipte doğal yapı konusunda master yapmakta olan Mimar Betül Ergün ve ODTÜ’de toprak yapı malzemeleri konusunda master yapmış olan Mimar Ece Aslan bulunmakta.

Tezek evleri projesi nasıl ortaya çıktı ve süreç nasıl işledi?

8bin100 projesi kapsamında, uzun dönemli gönüllüler ve gelecekteki komşular için kalacak ev ihtiyacından dolayı Tezek Evleri projesi ortaya çıktı. 8bin100 projesi, esas olarak toprağın iyileştirilmesi ve geri kazanımı için organik çiftçilik ve gıda üretimini hedeflediğinden dolayı, daha başından beri mümkün olduğunca doğal malzemeleri ve kullanılmış, geri dönüşümle, yerel malzemeleri kullanmak şeklinde bir fikir vardı. Türkiye’de bu konuda uzmanlaşmış mimarlar, işçiler bulunmadığı için, ilk akla gelen, şu anda projenin bir parçası olan evleri yapmak için gönüllülerle çalışmak ve atölyeler düzenlemekti. Bütün bunlar, projenin sürdürülmesi ve binaların yapılması, 70’ten fazla gönüllü ve 100’den fazla atölye katılımcısının katkılarıyla yapılabildi.

Düzenlediğiniz atölyelerde katılımcılara neler öğretiyorsunuz? Atölyelerimizde katılımcılara 2 şey öğretiyoruz: a) doğal malzemelerin her yere uygun çeşitleri olup her yerde kullanılabileceklerini ve b) başarılı bir projenin temelinde mutlaka deneme ve test olduğunu. İşin biraz daha detayına girersek, katılımcılara doğal malzemeleri nasılkullanacaklarını, hangi koşullarda kullanabileceklerini veya kullanamayacaklarını, işbaşı eğitimleri yoluyla bu malzemelerle nasıl inşaat yapacaklarını, teorik dersler yoluyla bu malzemeleri nasıl anlayacaklarını öğretiyoruz. Daha fazla bilgiye web sitemizden ulaşabilirsiniz. Modern çağın insanlarına mimarinin sadece betonarmeden olmadığını, yaşayarak keşfedebilecek ve de mimarinin temelini deneyimleyerek öğrenebilecekleri bir projeden bahsediyorsunuz.

Ekolojik mimari nedir, topluma ve doğaya olan faydaları neler?

Aslında modern çağın insanları ile diğer çağlardaki insanlar arasında bir fark yok. Hepimiz, ayakta kalmak için hava, su, gıda ve korunmaya muhtacız. Korunma ihtiyacımız için binaları doğal malzemeleri kullanarak yapmamız, her gün tükettiğimiz hava, su ve gıdalara bir zarar vermeyecektir. Eğer katılımcılara inşaatın ve mimarlığın temellerini öğretiyorsak, bu sadece onlara şunu hatırlatmak içindir: Bir noktada her şeyin kendilerinden gizlendiği bir dünyada yaşasalar dahi, süreç aynen bu anlattığımız gibi işlemektedir. Ve bir binanın inşaat süreci ne kadar sağlıklı ise, binanın kendisi de o kadar sağlıklı olacaktır. Bu atölyelerin katılımcılara esas faydası (inanmak istediğimiz üzere), gezegenimizin durumu konusunda her yaptığımız eylemle sorumlu olduğumuzu ve ekolojik inşaat yapmanın diğer bir çok alternatife karşı denge sağlayıcı bir alternatif olduğunu anlamalarıdır. Biz hiçbir zaman, saman-balyasının en iyi malzeme olduğu veya betonun gezegenimiz için bir felaket olduğu gibi kesin cevaplar vermiyoruz. Biz sadece her malzemenin ve yapım tekniğinin avantajlarını ve dezavantajlarını öğretiyoruz, böylelikle herkes kendi seçimini yapabilir. Herhangi bir eğitim yerindeki gibi, biz katılımcılara kullanabilecekleri araçları veriyoruz.

Saman balyasından yapılan bu evlerin avantajları ve dezavantajları nelerdir?

Malzeme özelliklerine göre değişebilen şekilde, doğal malzemelerle yapılan inşaatların çeşitli avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Bazıları daha kuvvetlidir, bazıları daha yalıtkan, daha nem geçirmez veya daha düşük maliyetlidir… Fakat genel bir özellik olarak doğal malzemelerin (kullanıcılar için) temel avantajı onların buhar transfer kapasitesidir ve böylelikle bina içinde buhar seviyesini regüle ederek rahatsızlığı önlerler. İkinci avantaj (gezegenimiz için), onların düşük gömülü enerjiye sahip olmalarıdır ki, bu nedenle çok kısıtlı bir enerji sürecine ihtiyaç duyarlar. Üçüncü avantaj, yerel olarak bulunabilmeleridir.

Proje genellikle yakın çevrede bulunabilen, özellikle hızla yetişen veya bertarafı kolay olan saman veya toprak gibi malzemelerle yapılır. Bununla birlikte, bu avantajlara karşılık modern hayat için bir sakınca da ortaya çıkmaktadır: eğer düzenli olarak bakımı yapılmazsa doğal binanın kullanım süresi kısadır. Fakat doğal malzemelerin yeniden kullanımı ne kadar kolaysa, bakımı da o kadar kolaydır, sadece binanın tahrip olan kısımlarını onu yeniden ve daha iyi yapmak için kullanmak yeter. Buna rağmen, bunun bir dezavantaj değil bir avantaj olduğuna inanıyoruz, çünkü kullanılmayan bina kendiliğinden ortadan kalkacak ve yerini başka bir şey için verimli bir toprağa bırakacaktır.

ATÖLYELERİMİZE DAVET EDİYORUZ

Çevre dostu bir yaşam alanı neden ve nasıl inşa edilebilir? Geri dönüşüm bu alanları yaratırken nasıl kullanılabilir, potansiyeller nelerdir?

Ekolojik yaşam alanlarının inşa edilmesi için 2 ana neden, insanların gezegenimiz üzerinde bıraktığı ekolojik ayakizleri ve kendileri için yarattıkları tehlikedir. Binalar ve yaşam alanları (evler, ofisler, fabrikalar…), enerji ve kaynak tüketimi yoluyla ekolojik ayak izinde önden gelen pay sahiplerinden biridir ve aynı zamanda insanlar zamanlarının çoğunu bu binalarda veya inşa edilmiş alanlarda geçirdikleri için en tehlikeli yerlerden biridir. Bu nedenlerle, doğru malzeme seçimi ve yapı tasarımı yoluyla daha az enerji ve kaynak tüketimi için daha çok ekolojik binalar yapılmalıdır, fakat aynı zamanda “sağlıklı” malzemelerin kullanımı da teşvik edilmelidir.

Sağlıklı malzemelerle kast edilen, havayı VOC veya formaldehit gibi dışarı salınan maddelerle kirletmeyen veya binanın nem seviyesini dengeleyerek küf ve diğer tehlikeli maddelerin oluşumunu engelleyen malzemelerdir. Geri dönüşümden elde edilen çelik veya cam gibi daha düşük gömülü enerjiye ve karbon ayakizine sahip malzemeleri sağlamak için geri dönüşüm yararlı olabilir. Bunun yanında, eski gazeteler veya eski kot malzemelerle yapılan sellüloz yalıtımı sayesinde geri dönüşüm malzemeleri ile daha sağlıklı binalar yapılabilir.

Doğal malzeme (saman, ot, toprak ve tezek) kullanılarak yapılan evlerin, insan biyolojisine uyumlu, ısı ve ışık tasarrufunu nasıl sağladığı konusunda daha ayrıntılı bilgiler vermeniz mümkün müdür?

Bu soruların cevabı, bizim projemizin ve etkinliklerimizin tam merkezinde yer almaktadır. Uygun bir cevap verebilmek için, konu ile ilgilenen bütün insanları atölyelerimize davet ediyoruz. Böylece bu malzemelerin özellikleri ve tasarımı hakkında daha iyi bilgi alacaklardır.

Bununla birlikte, yapı sağlığı ve enerji tasarrufu açısından doğal malzemelerin özellikleri hakkında kısa bir özet sunabilmek için şunları söyleyebilirim: Doğal malzemeler, genellikle nem oranını %50 RH civarında tutarak bina içinde dengeli bir ortam tesis edilmesine yardımcı olmaktadır. Doğal yapı malzemeleri genellikle havaya herhangi bir zararlı bileşik salmazlar ve düşük miktarda salsalar dahi bu durum insan sağlığına etki etmez. Bazı doğal inşaat malzemeleri (saman, ahşap, yün, kamış…) ısıyı bina içinde veya dışında tutacak şekilde iyi bir ısı yalıtımı sağlarlar. Bazı doğal yapı malzemeleri (toprak kaynaklı, taşlar) bina içinde sıcaklığı ve serinliği tutacak şekilde iyi bir ısıl kütle sağlarlar. Doğal malzemeler dönüştürülmedikleri için, gömülü enerjileri çok düşüktür, dolayısıyla üretimleri için çok az enerji ve karbon kullanılır. Saman-balyası veya kendir yapılı binalarda bile bünyelerinde depoladıkları karbon miktarının, binanın yapımı için gerekli olandan defalarca daha fazla olduğu hesaplanmıştır. Bütün bunlar, doğal yapı malzemelerinin enerji tasarrufu ve insan sağlığına ve rahatlığına etkisi açısından temel özellikleri ve avantajlarının bazılarıdır.

GERİ DÖNÜŞÜMDEN ÖNCE TÜKETİM AZALTILMALI

Gelecek nesillere sağlıklı ekosistem, sağlıklı toprak ve sağlıklı ürünler bırakma motivasyonu ile hareket ediyorsunuz.

Geri dönüşümün bu noktadaki rolü sizce nedir?

Gelecek için, sağlıklı bir gezegende sağlıklı bir hayat açısından baktığımızda, geri dönüşümü sadece bir otomobilin yedek lastiği gibi görüyorum.

Ancak bütün diğer çözümler iflâs ettiğinde kullanılacak bir acil durum çözümü. Geri dönüşüm, çevre için çok iyi bir şeydir, kullanılmış ürünlerin çöpe atılmasını engeller ve onun malzemelerinin tekrar kullanımı için bir şans daha verir. Fakat insanın gezegen üzerindeki etkisini azaltmak için, geri dönüşümden önce, tüketimi azaltmak ilk adım olmalıdır. Bina söz konusu olduğunda, binanın hacmini küçültmek, enerji tüketimini düşürmek, malzeme miktarını azaltma gibi. Düşük karbon ve enerji ayak izi nedeniyle doğal malzemeler bu konuda iyi bir çözümdür. İkinci adım, onarım olacaktır. Doğal binalar bu konuda da çözüm sağlar, çünkü malzemeleri kolayca yeniden biçimlendirilebilir, sabitlenebilir veya hafifçe dönüştürülebilir. Üçüncü adım, yeniden kullanımdır. Geri dönüşümden önce, bir madde aynı amaç için veya değişik amaçlarla defalarca kullanılabilir. Bina söz konusu olduğunda, yeniden kullanım aynı binanın dönüştürülerek değişik amaçlarla kullanımıdır, sözgelimi bir fabrika bir üniversiteye dönüştürülebilir. Ve dördüncü adım, yeniden yapımdır. Bunun anlamı, bir şeye ihtiyaç olduğunda, bunu satın almak yerine, sadece mevcut malzemelerden yeniden yaratmaktır.

Bina söz konusu olduğunda, bunun anlamı mevcut bir binanın değişik parçalarından ve hatta daha önce inşaat malzemesi olarak tanımlanmamış bazı malzemelerinden, yeni bir bina yapımı olacaktır. Bu bağlamda, geri dönüşüm sadece burada, başka bir kullanımı olmayan malzemeler veya kaynakları kıt ve çok önemli olduğu için tekrar tekrar kullanılması gereken malzemeler (plastikler, bütün metaller ve özellikle nadir toprak örnekleri ve yenilenemeyen malzemeler) için geçerli olacaktır. Bütün bu adımlar, sadece ayak izini düşürerek değil ama aynı zamanda sağlıklı ve yaşanabilir bir ekosistem yaratarak çevreyi yeniden düzenlemede insan için önemli olduğundan, birbiriyle uyumlu bir şekilde atılmalıdır.

Bir evin enerji tüketimini ve ekolojik ayak izini azaltmak için başka neler yapılabilir?

Bir evin ekolojik tasarımını yapmak ve enerji tüketimini düşürmek için yapılabilecek esas şey, enerji verimli sistem tasarımı ve gömülü enerjileri düşük malzemelerin kullanımından bile önce, evin tasarımını iklime ve kullanıcıların amaçlarına uygun bir şekilde yapmaktır. En ucuz enerji kullanılmayan enerjidir. O zaman, çevreye göre tasarım yapmak, bina içinde rahat bir ortam yaratabilmek için yerel iklim koşullarını kullanmak ve binayı birbirinden farklı etkileşimlerin bir çevrimi içinde bütünleştirmek en uygun çözümdür.

Etiketler:
tezek evler