ATIĞI TANIMAK, ONU YÖNETMENİN TEMEL BASAMAĞIDIR

11 Mart 2020

İSTAÇ, 20 yılı aşkın süredir faaliyet gösteren, Türkiye’nin önde gelen çevre yönetim şirketlerinden biri. Atık karakterizasyonunun, atık yönetiminin temel basamağı olduğunu ifade eden İSTAÇ Genel Müdürü Mustafa Canlı, mevcut veriler hakkında önemli bilgiler verdi.

Bize İSTAÇ’ın faaliyetlerini anlatabilir misiniz?

Türkiye’nin önde gelen çevre yönetim şirketlerinden biri olan İSTAÇ (İstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret A.Ş.), 1994 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bir iştiraki olarak kurulmuştur. Bünyemizde bulunan dört bini aşkın personel ile altmışın üzerinde lokasyonda hizmet vermekteyiz.

İSTAÇ, yirmi yılı aşkın tecrübesiyle; “Evsel Katı Atık Yönetimi”, “Endüstriyel Atık Yönetimi”, “Tıbbi Atık Yönetimi”, “Transfer İstasyonları ve Düzenli Depolama Sahaları İşletimi”, “Çöp Gazından Elektrik Enerjisi Üretimi”, “Organik Atıklardan Kompost Üretimi”, “Ambalaj Atıklarının Geri Dönüşümü”, “Atıktan Türetilmiş Yakıt (ATY) Üretimi”, “Gemi Kaynaklı Atık Geri Kazanımı”, “İstanbul Ana Arter ve Meydan Temizliği”, “Deniz Kıyı ve Plaj Temizliği”, “Hafriyat, İnşaat ve Yıkıntı Atıkları Yönetimi”, “Çevre Eğitimleri ve Etkinlikler”, “Çevre Laboratuvarı” gibi çevre yönetiminin temel taşlarını oluşturan alanlarda faaliyet göstermektedir. Kurumumuz ayrıca, çevre yönetimi alanında yurt içi ve yurt dışında sağlamış olduğu eğitim, etkinlik ve danışmanlıklar ile insanları bilinçlendirmekte ve farkındalık oluşturmaktadır. Bunlara ek olarak, modern teknolojiler ve ar-ge çalışmaları ile çevre yönetimine yön vermektedir.

Atık karakterizasyonu ile ilgili ne tür çalışmalar yapıyorsunuz? Bu konu hakkında bilgi verebilir misiniz?

Atık yönetiminin en temel basamağı öncelikle atığı tanımak, atığın niteliğini ve niceliğini belirlemektir. Bu sebeple atık karakterizasyon çalışmaları büyük önem arz eder.

Atığın nasıl yönetileceğine karar vermek amacıyla, atık karakterizasyonu çalışmaları, belirli periyotlarla yapılmaktadır. İstanbul’da bulunan 39 ilçeden temsili numuneler alınır ve bu numuneler 14 farklı kategoride (Kâğıt – Karton, Cam, Pet, Poşet, Plastikler, Metaller, Organik Atıklar, Elektrikli ve Elektronik Atıklar, Tehlikeli Atıklar, Kompozit, Tekstil, Çocuk Bezi, Diğer Yanabilir, Diğer Yanmayan) sınıflandırılır. Her bir kategorideki atıklar tartılarak miktarları tespit edilir. Ayrıca atıktan alınan numuneler laboratuvara gönderilerek nem muhtevası, kalorifik değer ve kızdırma kaybı gibi bazı analizlere tabi tutulur. Yapılan bütün bu saha ve laboratuvar çalışmalarının sonuçları baz alınıp, karakterizasyon raporu hazırlanarak çalışma tamamlanır.

Bu çalışmayı ne amaçla yapıyorsunuz, atık yönetimi konusunda en çok hangi durumlarda faydalanılıyor?

Atık yönetiminde uygulanacak olan toplama, taşıma, geri kazanım ve bertaraf sistemlerinin, kurulacak olan tesislerin ve temin edilecek malzeme ve ekipmanların belirlenmesinde atığın niteliği en belirleyici faktördür. Atığın karakteristiğinin iyi bir şekilde analiz edilmesi, uygulanacak olan sistemlerin ekonomik ve sürdürülebilirliğini sağlamak için kritik öneme sahiptir. Örneğin ambalaj atıklarının yoğunlukta olduğu atıklar için geri dönüşüm tesisleri kullanılırken, organik içeriği yüksek bir atıkta kompost ve biyometanizasyon teknolojileri en ideal çözümler olabilir. Kalorifik değeri yüksek olan atıklar için ise termal teknolojiler tercih edilebilir. Bu ve bunun gibi birçok faktör, atığın karakterine göre şekillenir.

Karakterizasyon çalışmaları İstanbul’un atık üretimi ve atık yönetimi hakkında neler gösteriyor?

Karakterizasyon çalışmalarının bize verdiği genel sonuçlara göre, evsel atığın; %50-55’lik kısmı organik atık, %20-25’i geri dönüşümü mümkün atık (kâğıt-karton, cam, plastik ve metal) ve geri kalan kısmı da yanabilir ve inert dediğimiz atıklardan oluşmaktadır.

Ülkemizde ve İstanbul’da oluşan atığın büyük bir bölümü karışık halde toplanmaktadır. Bunun temel sebebi, kaynağında ayrı toplamanın verimli bir şekilde yapılmamasıdır. Bu da geri dönüşüm ve geri kazanıma ilişkin faaliyetleri zorlaştırarak, ürün kalitesini düşürmektedir. Ülkemizde ambalaj atıklarının sadece %6’sı kaynağında ayrı toplanabilmektedir.

Mevcut durumda İstanbul’da toplanan atıkların bir kısmı geri dönüşüm ve kazanım tesisi ile mekanik biyolojik ayırma tesisinden geçirilerek içerisindeki geri dönüştürülebilen ambalaj atıkları tekrar ekonomiye kazandırılmaktadır. Organik atıklar ise kompost tesisinde işlenerek gübre üretimi gerçekleştirilmektedir. Geri kalan kısım ise düzenli depolama sahalarında depolanarak çevreye zarar vermeyecek şekilde kontrol altına alınmaktadır. Bu sahalarda oluşan çöp gazından ise elektrik üretimi gerçekleştirilerek enerji geri kazanımı sağlanmaktadır. Ayrıca depolama sahalarında oluşan çöp sızıntı suları ise arıtma tesislerinde arıtılarak oluşan sızıntı sularının çevreye verebileceği zarar önlenir. Yeni kurulmakta olan evsel atık yakma tesisi ile mevcut duruma ek olarak 78 MW’lık elektrik üretimi gerçekleştirilecektir. Ayrıca yapımı yine 2020 sonunda tamamlanacak olan biyometanizasyon tesisi ile organik atıklardan enerji sağlanarak doğal gübre üretimi gerçekleştirilecektir.

Bu çalışmalar sonucunda görülen en büyük sıkıntılar ve sizin çözüm önerileriniz nelerdir?

Atık yönetiminde karşılaşılan en büyük problemlerden biri kaynağında ayrıştırmanın yeterince yapılamamasıdır. Çünkü ayrıştırılmadan tesislere gelen atığın geri dönüşümü hem zorlaşmakta hem de maliyeti artırmaktadır. Ayrıca ortaya çıkan ürünün kalitesi düşük olmaktadır. Bu sebeple kaynağında ayrıştırma için gerekli sistemlerin kurulması, ödül ve ceza uygulamalarının gerçekleştirilmesi ve konu hakkında halkın farkındalığının sağlanması çok elzemdir.

Atık yönetiminde karşılaşılan diğer bir sıkıntı ise tam olarak oturtulamayan finans modelidir. Yerel yönetimler, gerekli atık geri dönüşüm, geri kazanım ve bertaraf faaliyetleri için fon bulmakta sıkıntı yaşamaktadırlar. Gelişmiş ülkelerde uygulanan “atık vergisi” uygulamasının ülkemizde bulunmaması sebebi ile atık yönetiminde aksaklık ve noksanlıklar görülmektedir.