İHALE SİSTEMİNDEN GEKAP’A BİR SIFIR ATIK MESELESİ: TOPLAMA-AYRIŞTIRMA
27 Aralık 2019Sıfır Atık Projesi’nin sacayakları toplama ve ayrıştırma ile depozito sistemleri devlet kurumları, yerel yönetimler ve geri dönüşüm sektörü arasında özellikle bugünlerde sıklıkla tartışılan konular. Detayları üzerinde zaman zaman ihtilafa düşülüyor, zaman zamansa uzlaşılıyor. Mevcut sistem ve beklenen değişiklikler konusundaki görüşlerini almak üzere geri dönüşüm şirketi
ÇEVNAK’ın kurucusu Uğur Bilgiç’le konuştuk.
Türkiye’de toplama ayrıştırma işlemleriyle ilgili hâlihazırda nasıl bir sistem var?
Ambalaj atıklarının doğru ve verimli toplanması ülkelerin ekonomik güç, eğitim düzeyi ve toplum refahı ile doğru orantılı. Çok kapsamlı olan bu organizasyon yerel yönetimler tarafından yapılmakta. Türkiye’de yerel yönetimlerin dışında çok nüfuslu sokak toplayıcıları gerçeğimiz de var. Toplama ayırma sektörü devlet desteği olmadan firmaların kendi öz sermayeleri ve vakıfların destekleriyle sürdürülebilmekte. Süreç, TAT firmalarının, belediyelerin ve vakıfların 3’lü sözleşmesi üzerinden yürüyor. Ambalaj bilgi sistemi sayesinde elektronik ortamla sağlanan veri akışları, sistemi daha kalıcı ve sağlıklı kılabilmekte. Firmalar ve belediyeler anlaşmalarını yaptıktan sonra vakıflar ile nüfusa bağlı olarak tonaj üzerinden sözleşme yapabiliyor. Belediyeler bu sayede tonaj verisi toplayabiliyor, piyasaya sürenler ise kendileri adına toplanan atıklarını belgeleyebiliyorlar.
Ekonomik sıkıntılar neler?
TAT firmaları, toplama ayrıştırma için çok yüksek bedeller ödüyor. Uğraşılan atıklar aslında birer hurda ve hurda borsasından anbean etkileniyor. Toplama maliyetleri her geçen gün artıyor ancak hurda sektörü her sene belli dönemlerde düşüşler yaşıyor. Özellikle Çin Halk Cumhuriyeti’nin, atıkların işlenmesinden etkilenen zararlı gaz salınımının önüne geçmek için aldığı radikal kararla atık ithalatını durdurması ile dünya çapında dengeler ciddi anlamda bozuldu. Daha önce yüksek bedellerle getirilebilen atıklar dış piyasada çok ucuzlayınca ister istemez iç piyasada bir durağanlık yaşandı.
DESTEK OLMADAN SİSTEMİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ DE OLMAZ
İhale sistemiyle ilgili ne düşünüyorsunuz? GEKAP neleri değiştirecek?
Mevcut sistemde TAT firmalarının çoğu, belediye anlaşmalarında fiyat dengelerinin değişkenliğinden dolayı ihale sistemine geçemediğinden, sözleşmeler üze
rinden çalışmakta. İhale sistemi birçok belediyede denendi. Firmalar ihale kapsamında cezai şartlara maruz kaldı çünkü taahhütlerini yerine getiremeyecekleri sıkıntılarla karşılaştılar. Yani, 2-3 sene ihale kapsamında verilecek hizmet belli bir rakamda sabitleniyor fakat toplama ayırma maliyetleri her geçen gün artmakta ve hurda fiyatları değişmekte olduğu için de istenilen sonuç alınamıyor. Toplamayı belediyeler de yapsa, sokak toplayıcıları veya TAT firmaları da yapsa tablo hep aynı olacaktır. Toplamayı yapanlar mutlaka başka bir kaynakla maddi olarak desteklenmeli. Bu ihtiyacı karşılayacak tek yöntemse yakın zamanda gerçekleşecek GEKAP’ın (Geri Kazanın Katılım Payı) sektöre aktarılmasıdır. Adı üstünde olan bu fonun beklentisi yüksek olacağı için Sıfır Atık Projesiyle beraber başka bir boyut alacağına ve çevre konusunda bir reform olacağına inanıyorum. Yakın zamanda yeni çevre teknolojileri de artık depozito sistemiyle hayatımıza girecek. Şu an Sayıştay denetimiyle ihale sistemine geçen belediyeler kazanç beklemekte. Firmalar yeni araç ve işçi giderleri, donanım ve yıpranma payı giderlerini karşılayamayacak durumdayken özellikle yatırım yapan firmalar halen hak ettiği yeri bulamamıştır. Hiçbir destek olmadan bu sistem sürdürülebilirliğini yitirecektir.
İŞİNİ DOĞRU YAPANLAR ZARAR GÖRMEMELİ
Toplama ayrıştırma konusunda ne tür değişimler olabilir?
Bu reform sürecinde Sıfır Atık Projesi
kendi mevzuatını oluşturmaya başlamışken, sokak toplayıcılarını sisteme dahil edecek ve onları da güvence altına alacak fikir alışverişlerini içeren çok geniş kapsamlı, sektörün yönünü belirleyecek çalıştaylar yapılıyor. Eğitime öncelik veren, devlet ekonomisine ve çevreye olan sorumluluklarını yerine getirecek yeni nesil bir dönüşüm için de hamleler başladı.
Toplama sistemleriyle ilgili yasal düzenlemeler ne şekilde olmalı?
Biz, firma olarak sektörün her ayağında sıfır atık eğitimleri, toplama ayırma ve geri dönüşüm faaliyetlerini göstererek yerimizi almaya çalışıyoruz. Temennimiz, yatırım yapanların, işini doğru ve düzgün yapanların bu süreçten zarar görmeden ilerleyebilmesidir. Bu anlamda eğer toplamayı firmalar yapacaksa, yine vakıflar veya GEKAP tarafından desteklenmeli, toplamayı belediyeler yapacak ise atıklarını verecekleri lisanslı firmalar da reel kriterlerini belirlemelidir.
