Dünyanın Yeni Sorunu Elektronik Atıklar

20 Ekim 2022

Elektronik malzemeler kullanım ömürlerini tamamlayıp atıl duruma geldiklerinde elektronik atıklar meydana gelmektedir. Türkiye’de yaklaşık 1 milyon ton, Avrupa’da yaklaşık 12 milyon ton, dünyada ise yaklaşık 53 milyon ton elektronik atık bulunmaktadır. Elektronik atıklar ve atık piller Avrupa’da ve dünyada stratejik öneme sahip atıklardır. Devlet desteği ve kontrolü altında geri kazanımları sağlanarak takip altına alınmaktadır. Türkiye’de ise elektronik atıklar ve atık piller yeterince toplanamamakta, toplanamadığı için donanımlı tesisler kurulamamaktadır. Mevcut donanımlı tesisler ise yeterli atık toplama oranına ulaşamadıkları için kapasitelerinin altında hizmet vermektedirler. Stratejik öneme sahip olan bu atıkların ülkemizde toplama sistemlerinin geliştirilmesi gerekmekte olup devlet tarafından standardize edilerek kontrollü geri kazanımı sağlanmalıdır. Elektronik atıklar üç ana başlık altında incelenmektedir;

• Tehlikelidir

• Değerlidir

• Bilgi güvenliği içerir

Elektronik Atıklar Tehlikelidir;

Elektronik Atıklar; soğutucu/iklimlendirme cihazları, büyük ev aleti, küçük ev aleti, aydınlatma ekipmanları, bilişim telekomünikasyon cihazları, TV/monitörler olarak gruplandırılmaktadır.

• Buzdolapları pentan ve CFC gazı gibi tehlikeli gazlar içermekte ve atık haline geldiklerinde ozon tabakası için ciddi bir tehdit arz etmektedir.

• Tüplü TV ve monitörlerin camlarında kurşun ve fosfor bulunmaktadır, 1 adet monitör yaklaşık 2 kg kurşun içermektedir ve atık haline gelen televizyonların tahrip olması durumunda açığa çıkan tehlikeli gazlar zehirlenmelere yol açmaktadır. 10 gr kurşun yaklaşık 25.000 ton toprağı ve 200 ton suyu kullanılamaz hale getirebilmektedir.

• LCD ekranlarda civa içerikli lambalar bulunduğundan tehlikelilik arz etmektedir. Civa gazı toksik etki göstermekte olup solunması durumunda birçok sağlık problemine yok açmaktadır.

Elektronik Atıklar Değerlidir;

• Elektronik atıklar altın, gümüş, paladyum dışında birçok değerli elemente sahiptir. Türkiye’de henüz değerli metal geri kazanımı sağlanamamaktadır. Türkiye bu konuda dışa bağımlıdır.

• Türkiye’de yaklaşık 1 milyon ton elektronik atık bulunmakta fakat ortalama 50 bin ton atık toplanmaktadır. Toplanamayan atıkların nerede olduğu belirlenememektedir. Değerli metal içerikli bu atıkların takibi sağlanamamaktadır.

• Elektronik atıklar yaklaşık %60 oranında demir ve demir dışı metal, %5’i alev geciktirici olmak üzere %20 plastik ve %20 oranında da cam, ahşap, seramik gibi malzemelerden oluşmaktadır. Geri kazanım faaliyetiyle bu atıklardan %95-99 arası bir oranla ikincil endüstriye ham madde kazanımı sağlanmaktadır.

• Elektronik atıkların Sıfır Atık prensibi ile döngüsel ekonomiye katkı sağlayarak sürdürülebilir bir çevreye sahip olabilmek için mutlaka geri kazanımı sağlanmalıdır.

Elektronik Atıklar Bilgi Güvenliği içerir;

• Teknolojinin hızla gelişmesi ve Endüstri 4.0’ın gündeme gelmesiyle veri içeren elektronik ekipmanların kullanımı hızla artmıştır.

• 2016 yılında yürürlüğe giren Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ile veri gizliliği ön plana çıkarak kanunlarla bu verilerin gizli kalması hedeflenmiştir. Fakat bu yönetmelik veri imhası için yeterli değildir. Ülkemizde atık haline gelen veri içerikli cihazların imhası için çalışmalar yetersizdir.

• Avrupa’da veri imhası belirli standartlarla ve kontrollerle gerçekleştirilmektedir.

• Bilgi gizliliği devlet, bankalar, telekomünikasyon ve software firmaları ve birçok farklı sektör için önem arz etmekte olup atık haline gelen veri içerikli elektronik cihazlar devlet tarafından belirlenen standartlar ve yönetmelikler kontrolünde imha edilmelidir.

• Bilgi gizliliği gelecekte Türkiye için bir tehdit unsuru olarak değerlendirilmelidir. Elektronik atıklar Avrupa’da belediyeler, yetkilendirilmiş kuruluşlar ve lisanslı tesisler aracılığı ile toplanmaktadır. Toplama sistemleri ülkelerin toplama hedeflerine ve uluslararası standartlara göre geliştirilmektedir. Teknoloji üreticileri yasal yükümlülük olarak ürettiklerinin belli bir yüzdesini atık olarak toplamak zorundadır. Bu kapsamda lisanslı tesislerle ve yetkilendirilmiş kurumlarla çalışmaktadırlar.

Elektronik atıklar tüm dünyada B2B ve B2C atıkları olarak ikiye ayrılmaktadır.

• Üretici atıkları

• Demirbaş atıkları

• Kampanya atıkları

• Gümrük atıkları

• Take back atıkları • Belediye atıkları

• Son kullanıcıdan toplanan atıklar

• Sosyal sorumluluk projeleri

• Yetkilendirilmiş kurumlar

• Depo hasarlı atıklar

• Stoktan düşen atıklar vb. Türkiye’de ise toplama sistemleri Avrupa ile benzerlik göstermektedir. Son kullanıcı atıkları belediye sistemleri, AVM’ler ve kampanyalar ile toplanmaktadır. Üretici atıkları ise üretici firmalar, teknik servisleri ve yetkilendirilmiş firmalar üzerinden toplanmaktadır.

Atık Piller

• Atık piller ağır metal içeriklerinden dolayı çevreye ve insan sağlığına zarar verebilmektedir.

• Almanya’da 14 bin ton, Türkiye’de yaklaşık 10 bin ton atık pil bulunmakta fakat ortalama 700 ton atık pil toplanabilmektedir.

• Özellikle şarj edilebilir pillerin başında gelen lityum iyon piller büyük önem arz etmektedir. Günlük hayatta kullandığımız telefon, tablet, laptop gibi cihazların içerisinde bulunan lityum iyon piller, gelecekte kullanımı yaygınlaşacak olan elektronik araçlarda kullanılmaktadır.

• Avrupa’da bu piller için geri kazanım prosesleri geliştirilmiştir, Türkiye de çalışmalarını geliştirmeli ve geri kazanım faaliyeti sağlamalıdır. Çinko, kobalt, lityum, mangan gibi elementler içeren bu piller atık haline geldiklerinde mutlaka ham maddeye dönüştürülmelidir.

• Atıklar, çöp olarak değil ham madde olarak değerlendirilmeli ve ikincil endüstriye kazandırılmalıdır. Devlet belirlediği standart ve teknolojilerle geri kazanımı takip altına alarak bu konu hakkında yatırımlar yapmalıdır.