AB ATIK İHRACATINA SIKI KURALLAR GETİRİYOR
21 Şubat 2025Avrupa Birliği Yeni Atık Gönderimleri Yönetmeliği 20 Mayıs 2024’te kabul edildi. AB ülkelerinden OECD dışı ülkelere Kasım 2026’dan itibaren plastik ihracatı yapılmayacak. Mayıs 2027’den itibaren de tüm atık gruplarında geçerli yeni yönetmelik uygulanmaya başlayacak.
Ekonomik büyüme ve küreselleşme, atıkların karayolu, demiryolu ve denizyoluyla sınırlar arası taşınmasında dünya çapında bir artışa yol açtı. AB’nin sınırları içerisinde atık sevkiyatlarını denetlemek ve kontrol etmek için bir sistemi bulunuyor. Bu sistem ayrıca atık ihracatını ve ithalatını da kapsar.
Atıklar değerli ikincil ham maddeler içerir. Bunların ticareti ekonomi üzerinde olumlu bir etki yaratabilir, ancak atıkların kontrolsüz hareketinin feci çevresel sonuçları olabilir. AB’de üretilen atıkların büyük kısmı üye ülkeler arasında taşınıyor. Ancak bu atıkların önemli bir kısmı hâlâ ihraç ediliyor. 1993’ten beri, atık nakliyesine ilişkin AB yasası, atıkların sınırlar arasında taşınmasına ilişkin kuralları içerir. Biri 1993’te diğeri 2006’da olmak üzere iki yönetmelik, tehlikeli atıkların sınır ötesi hareketlerinin ve bertarafının kontrolüne ilişkin Basel Sözleşmesi’nin (1989) yükümlülüklerini uygulamıştır. AB kuralları ayrıca, OECD alanı içinde geri kazanım için atık nakliyeleri için bir kontrol sistemi kuran OECD kararının (2001) hükümlerini de aktarmaktadır.
Son dönemde, AB’nin hem AB içinde hem de AB’ye ve AB’den atık ithalat ve ihracatına ilişkin atık sevkiyatlarına ilişkin kuralları modernize edildi ve güncellendi. Atık gönderilerine ilişkin yeni yönetmelik 11 Nisan 2024 tarihinde kabul edilmiş ve 20 Mayıs 2024 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Amacı:
-AB’nin atık sorunlarını üçüncü ülkelere ihraç etmemesini ve atıkların çevre dostu bir şekilde yönetilmesine katkıda bulunmasını sağlamak
-AB içinde ve AB’den üçüncü ülkelere yasadışı atık sevkiyatının önlenmesi için yaptırımların güçlendirilmesi
-AB içerisinde atık sevkiyatlarının izlenebilirliğini artırmak ve geri dönüşüm ve yeniden kullanımını kolaylaştırmak
Üye Devletler arasındaki atık sevkiyatları
AB içi sevkiyatlarda, atığın türüne, öngörülen işleme yöntemine ve varış ülkesine bağlı olarak farklı prosedürler uygulanmaktadır. Bertaraf edilmek üzere olan tüm atıklar veya geri kazanılmak üzere olan tehlikeli ve çoğu karışık atık için ön bildirim ve onay prosedürü geçerlidir. Bu, bu tür sevkiyatları planlayan bir operatörün sevkiyat gerçekleşmeden önce ilgili ülkelerdeki tüm yetkililerin (kaynaktan varış noktasına, transit dahil) ön onayına ihtiyacı olduğu anlamına gelir.
AB ve OECD içinde geri kazanım için “yeşil listeli” tehlikesiz atıkların sevkiyatı için genel bilgi gereklilikleri geçerlidir. Sevk edilen atıkla ilgili miktar, işlem, menşe ve varış noktası gibi temel bilgiler sevkiyat başlamadan önce sunulmalıdır. Yeni Yönetmelikle prosedürler kâğıt tabanlı yaklaşımdan elektronik bir yaklaşıma doğru ilerleyecek. Merkezi bir AB sistemi, Mayıs 2026’dan itibaren bu değişimin sorunsuz bir şekilde işlemesini sağlayacak.
Atık ihracatı
Atıkların bertaraf amacıyla ihracatına ilişkin genel yasak ve tehlikeli atıkların geri kazanım amacıyla OECD ülkeleri dışındaki ülkelere ihracatına ilişkin yasak devam etmekte.
Geri kazanım amaçlı ihracatlar için yeni kurallar, yeni yönetmeliğin yürürlüğe girdiği 20 Mayıs 2024 tarihinden itibaren üç yıl içinde, yani Mayıs 2027’den itibaren geçerli olacak. Bu kurallar OECD ülkeleri ile OECD dışı ülkeler arasında ayrım yapmaktadır.
OECD ülkeleri için kurallar
Türkiye OECD’nin 20 kurucu ülkesinden biridir. OECD’nin dünya genelinde 38 üye ülkesi bulunmakta. Genel olarak, AB dışındaki OECD ülkelerine yapılan ihracatlara ilişkin usul ve esaslar, üye devletler arasındaki sevkiyatlara ilişkin usul ve esaslara büyük ölçüde benzemekte. Özellikle OECD ülkelerine yapılan ihracatlar konusunda, eğilimler komisyon tarafından izlenecek. Belirli ihracatların arttığı ve varış ülkesinde çevresel hasara yol açma olasılığı olduğu yönünde endişeler varsa, komisyon bu ülkeyle diyaloğa girecek. Sonuç olarak, atıklar çevreye duyarlı bir şekilde yönetilmezse bu tür ihracatlar askıya alınacak.
Plastik atıkların ihracatına özel denetim uygulanacak.
Atık ihracatçılarının yükümlülükleri
AB’den atık ihraç eden şirketler, ihraç edilen atıkların alıcı ülkede atık yönetimi yapan tesiste uygun şekilde yönetildiğini göstermek zorunda kalacak. Şirketler, atık gönderdikleri tesislerde bağımsız denetimlerin yapılmasını sağlamalı ve bu tesislerin atıkları çevreye duyarlı bir şekilde yönettiğini göstermeli. Olumlu bir denetimin olmaması durumunda, şirketler atıklarını ilgili tesise ihraç etmeyi bırakmalı.
Yasadışı atık sevkiyatlarının izlenmesi
Atıkların yasadışı sevkiyatlarına karşı iş birliği ve koordinasyonu artırmak amacıyla çevre, gümrük, polis ve diğer ilgili ulusal denetim otoritelerinin yanı sıra Avrupa ve uluslararası kolluk kuvvetleri ağlarından oluşan bir AB “atık sevkiyatı uygulama grubu” kurulacak.
Komisyon, dolandırıcılıkla mücadele ofisi OLAF aracılığıyla, AB Üye Devletleri tarafından atık kaçakçılığı konusunda yürütülen ulus ötesi soruşturmaları desteklemek üzere yetkilendirilecek. Uluslararası işbirliğinin çeşitli kanalları aracılığıyla üçüncü ülkelere atık kaçakçılığıyla mücadele konusunda destek sağlanacak.
Plastik atık ihracat kuralları
Plastik atıkların sevkiyatı özel bir rejime tabi. Plastik atıkların AB dışına yetkilendirilmiş herhangi bir ihracatı, Basel Sözleşmesinin temel bir hükmü olan Ön Bilgilendirilmiş Onay (PIC) Prosedürüne tabi olacak.
