AB’NİN ATIK VE GERİ DÖNÜŞÜM KARNESİ
7 Mayıs 2024Avrupa tamamen döngüsel bir ekonomiyi hedeflerken ülkeler atık yönetimi konusunda ne durumda? Avrupa’da kişi başına ne kadar atık üretiliyor ve geri dönüştürülüyor? Hangi Avrupa ülkeleri en çok geri dönüşüm sağlıyor? Ortalama bir AB vatandaşı 2020’de 4,8 ton atık üretti ancak bunun yalnızca yüzde 38’i geri dönüştürüldü. Bazı üye ülkelerde evsel atıkların yüzde 60’ından fazlası hâlâ çöp depolama alanlarına gidiyor.
2020 yılında AB’de tüm ekonomik faaliyetler ve hane halkı tarafından üretilen toplam atık 2.154 milyon mt olarak gerçekleşti. Yani kişi başı 4.815 kg. Haneler bu çöp toplamının yüzde 9,4’ünü oluşturdu. İnşaat (%37,5) ile madencilik ve taş ocakçılığı (%23,4) üretilen atıklardan büyük oranda sorumlu olup, AB’deki toplam atığın %60’ından fazlasını oluşturmakta.
Atık ve su hizmetleri yüzde 10,8, imalat yüzde 10,6 oranına sahip.
ALMANYA VE FRANSA, AB ATIKLARININ ÜÇTE BİRİNİ OLUŞTURUYOR
AB’de üretilen toplam atık miktarına en fazla katkıyı Almanya (401 milyon ton) ve Fransa (310 milyon ton) sağladı. 2020 yılı itibarıyla bu iki ülke AB’nin atıklarının üçte birinden (sırasıyla yüzde 19 ve yüzde 14) sorumluydu. Bloğun eski üyesi Birleşik Krallık (282 milyon ton), üçüncü en yüksek atık miktarını üreten ülke olurken onu İtalya (175 milyon ton) ve Polonya (170 milyon ton ) takip ediyor.
Madencilik atıkları AB’deki en büyük atık akışlarından biri olduğundan, bunun hariç tutulması, AB’nin resmi istatistik ofisi Eurostat’a göre ülkeleri daha kolay karşılaştırmayı sağlıyor. 2020 yılında AB’de kişi başı 4,8 tona eşdeğer atık üretildi. Bu rakamın 3.080 kg’ı büyük maden atıklarından, 1.735 kg’ı ise diğer kaynaklardan gelen atıklardan oluşuyor. Başka bir deyişle, AB’deki atıkların yüzde 64’ü, atık kaya ve atıklar (cevherden arta kalan malzeme) dahil olmak üzere madencilikten kaynaklanmakta.
Son rakamlara göre, AB üyesi ülkelerde kişi başına oluşan atık Hırvatistan’da 1,5 ton ile Finlandiya’da 21 ton arasında değişiyor. Finlandiya’yı 16,8 tonla Bulgaristan ve 14,7 tonla İsveç izledi. Almanya ve Fransa’daki rakamlar AB ortalaması olan 4,8 tona oldukça yakındı.
GERİ KAZANIM MI YOKSA BERTARAF MI?
2020 yılında AB’de 1.971 milyon ton atık geri kazanıldı ya da bertaraf edildi.
Eurostat, arıtılan atıkların yüzde 39,9’unun geri dönüştürüldüğünü, yüzde 12’sinin geri doldurulduğunu ve enerji geri kazanımının payının yüzde 6,5 olduğunu buldu.
AB’de atık arıtmanın payı 2004’te yüzde 45,9’dan 2020’de yüzde 59,1’e yükseldi. Bertarafın payı ise aynı dönemde yüzde 54,1’den yüzde 40,9’a düştü. 2020 yılında AB’de toplam atık arıtımında geri dönüşümün payı yüzde 39,9 oldu. Geri dönüşüm oranı Romanya’da yüzde 5,2’den İtalya’da yüzde 83,2’ye kadar önemli ölçüde değişiklik gösterdi.
En yüksek atık miktarı açısından önde gelen iki ülke olan Fransa (yüzde 54,2) ve Almanya’da (yüzde 44) geri dönüşüm oranı AB ortalamasının üzerinde gerçekleşti.
Toplam atık işlemede geri dönüşümün payı, kişi başına üretilen atığın tüm AB üye ülkeleri arasında en yüksek olduğu Finlandiya’da oldukça düşüktü (%9,5). Bu rakam komşu İsveç’te de düşüktü (%11,9). Eurostat veri seti Birleşik Krallık’ı içermiyor ancak Ulusal İstatistik Ofisi’ne göre 2018 yılında Birleşik Krallık’ta “geri dönüşüm ve diğer geri kazanımların” payı yüzde 50,4 oldu.
AVRUPA ÜLKELERİNİN GERİ DÖNÜŞÜM KAYITLARI NEDEN BU KADAR FARKLI?
Geri dönüşümün payındaki büyük farkın ana nedeni, atık üreten ekonomik faaliyetlerle ilgilidir.
2020 yılında madencilik ve taş ocakçılığının toplam atık içindeki payı Finlandiya’da yüzde 75, İsveç’te yüzde 77 ve Romanya’da yüzde 84 oldu. Piller ve diğer ürünler için kullanılan AB’nin bilinen en büyük mineral rezervlerinden bazıları, diğerlerinin yanı sıra nikel, çinko, lityum, kobalt ve altın üreten yaklaşık 40 faal madenin bulunduğu Finlandiya’da bulunmakta.
AB’DE BELEDİYE ATIKLARININ YARISI GERİ DÖNÜŞTÜRÜLÜYOR
AB’deki toplam atığın yalnızca yüzde 9,4’ünü hane halkı üretti. Belediye atık istatistikleri ev ve ofis atıklarının yanı sıra ev atıklarının bileşimi hakkında fikir veriyor.
2021 yılında AB’de belediye atıklarının neredeyse yarısı (yüzde 49,6) geri dönüştürüldü.
Almanya, belediye atıklarında en yüksek geri dönüşüm oranına sahip ülke.
2021’de bu çöp akışının geri dönüşüm oranı Romanya’da yüzde 11,3’ten Almanya’da yüzde 71,1’e kadar değişti. Almanya’nın yanı sıra diğer altı AB ülkesinde de AB ortalamasından daha yüksek geri dönüşüm oranları vardı: Avusturya, Slovenya, Hollanda, Lüksemburg , Belçika ve İtalya.
Fransa, İngiltere ve İskandinav ülkeleri ortalamanın altında geri dönüşüm oranlarına sahip.
Belediye atıklarının geri dönüşüm oranı Fransa’da yüzde 45,1 ve Birleşik Krallık’ta yüzde 44,1 idi. (2018 verileri) Dikkat çekici bir şekilde, bu rakam dört İskandinav ülkesinde AB ortalamasından daha düşüktü: İsveç (39,5), Norveç (yüzde 38,2), Finlandiya (yüzde 37,1) ve Danimarka (yüzde 34,3)
NORVEÇ VE DANİMARKA’DA GERİ DÖNÜŞÜM ORANLARI DÜŞTÜ
AB’de 2001 ile 2021 yılları arasında belediye atıklarının geri dönüşüm oranı yüzde 21 arttı.
Ancak Avrupa Çevre Ajansı (AÇA), son yıllarda ilerleme hızının yavaşladığı konusunda uyarıyor. Slovenya yüzde 57 ile son yirmi yılda geri dönüşüm oranında en yüksek artışı yaşadı. Çoğu AB ülkesi bu dönemde belediye atıklarının geri dönüşüm oranlarını önemli ölçüde artırdı. Ancak oranlar Norveç’te yüzde 6, Danimarka’da yüzde 2 ve Avusturya’da yüzde 1 düştü. AÇA’ya göre, geri dönüşüm açısından daha iyi performans gösteren ülkeler, geri dönüşüm oranları daha düşük olanlara kıyasla daha geniş kapsamlı önlemlere sahip.
Bunlar arasında biyolojik olarak parçalanabilen atıklara veya ön işlemden geçirilmemiş belediye atıklarına yönelik depolama yasakları ve başta biyolojik atıklar olmak üzere belediye atık türlerinin zorunlu olarak ayrı toplanması yer alıyor. Önde gelen ülkelerde ayrıca, geri dönüşümü güçlü bir şekilde teşvik eden atık depolama, yakma vergileri ve atık toplama ücretleri gibi ekonomik araçlar da bulunmakta.
AÇA ayrıca, ulusal atık yönetimi mevzuatının etkili bir şekilde uygulamaya konulmasının yanı sıra, yüksek düzeydeki ulusal çevre bilincinin de yüksek geri dönüşüm oranlarına katkıda bulunduğunu tespit etti.
AB ATIKLARININ BİR KISMINI DA İHRAÇ EDİYOR
2021 yılında AB’den AB üyesi olmayan ülkelere atık ihracatı, 2004’ten bu yana yüzde 77 artışla 33 milyon tona ulaştı. AB üyesi olmayan ülkelerden atık ithalatı bu dönemde yüzde 11 artarak 2021’de 19,7 milyon tona ulaştı. Türkiye, 2021’de toplam ihracatın neredeyse yarısına (yüzde 45) karşılık gelen yaklaşık 14,7 milyon tonluk hacimle AB’den ihraç edilen atıkların en büyük varış noktası oldu. Bu miktar 2004 yılındakinin üç katından fazlaydı.
Hollanda, AB üyesi olmayan ülkelere 6,4 milyon ton atık ihraç ederken onu Belçika (4,3 milyon ton) ve Almanya (3,5 milyon ton) takip etti.
Hollanda plastik atıklar için en büyük transit limanına sahip. Hollandalı yardım kuruluşu Plastic Soup Foundation’a göre, İngiltere’nin Hollanda’ya atık ihracatı 2020 ile 2021 arasında yüzde 60’tan fazla arttı. Aynı dönemde, Hollanda’nın Latin Amerika, Asya ve Afrika’ya plastik ihracatı iki kattan fazla arttı; bu da yeşil kampanyacıların Hollandalı aracılar tarafından yurt dışına atılan atıklara karşı çıkmasına yol açtı.
